De Wijnmuur is een merkwaardig bouwwerk ten noorden van Leuven. Hij is vanaf 1815 geconstrueerd uit droog gestapelde en relatief kleine stukken Diestiaan ijzerzandsteen, een grondstof die typisch is voor de regio. In de driehoek Aarschot-Diest-Leuven maakten tientallen monumenten gebruik van deze roestbruine steensoort, die vroeger ter plekke ontgonnen werd. De Wijnmuur is 1,5 kilometer lang, 1,7 meter breed en ongeveer even hoog. Hij strekt zich uit over de bosrijke Wijngaardberg, een heuvel gekend om zijn fruit- en wijnbouw. De muur begrensde de wijngaard die hier in de eerste helft van de 19e eeuw was gelegen. Een stapelmuur van deze afmetingen is in Vlaanderen ongekend. Gemaakt van ijzerzandsteen is hij uniek in de wereld.

Er is weinig geweten over het doel van de Wijnmuur. Werd hij gebouwd om de wijnranken op de bergflank te beschermen tegen de noorderwind? Diende hij om wild op afstand te houden? Of was het simpelweg een manier om brokken ijzerzandsteen uit de bodem van de boomgaarden aan de kant te leggen? Gelegen in een beschermd landschap en geen economisch nut dienend, ging de toestand van de muur doorheen de jaren fel achteruit. Vandalisme, gebrek aan onderhoud, ingroeiende bomen, zelfs ontvreemding en verkoop van stenen voor hergebruik waren zijn deel. 

De eigenaar van een stukje van 120 meter Wijnmuur, Marc Elsen, is een nakomeling van de oorspronkelijke eigenaar, wijnbouwer Jean Théodore Wéry. Hij was al van kindsaf geboeid door de muur en wilde weten hoe hij er oorspronkelijk had uitgezien. Hij ging op onderzoek en stak vervolgens de handen uit de mouwen. Na een eerste voorzichtige poging in 1965, bracht Elsen de restauratie tussen 2015 en 2021 tot voltooiing. Het is de eerste keer sinds de bouw van de Wijnmuur in het begin van de 19de eeuw, dat er weer een deel in perfecte staat is. 

Elsen zorgde eigenhandig voor het behoud en de restauratie van zijn deel van de historische muur. Hij werkte gedurende meer dan 5 jaar om het stuk van 120 meter dat over zijn eigendom loopt, te herstellen. Een huzarenwerk als je weet dat een vierkante meter wijnmuur 12.000 stenen bevat. Dat ging met vallen en opstaan. Specialisten zijn dun gezaaid en de gebruikte techniek erg complex. Soms moesten de restauratiewerken hernomen worden na een instorting, veroorzaakt door de geringe grootte van de stenen. Maar Elsen zette door en met tips van een Franse specialist bekwam hij een stabielere structuur. De werkzaamheden en de geschiedenis van de muur zijn uitvoerig gedocumenteerd op een website. 

Een wandeling door het beschermde landschap met holle wegen, bossen, heide en wijnranken, leidt naar het resultaat van deze bewonderenswaardige inspanning. De restauratie van de wijnmuur bewijst dat je ook met weinig middelen of ervaring iets positiefs kan doen voor erfgoed. Een individu met veel enthousiasme en zorg kan het verschil maken. 

De Wijnmuur kreeg de Eervolle Vermelding in het kader van de Onroerenderfgoedprijs 2022.